Ditën që Gjergj Doda doli në pension, kur me këtë rast u organizua nga Instituti i tij një mbledhje e përzemërt me fjalë mirënjohjeje e vlerësimi, ai, ndonëse në dukje tregohej i përmbajtur, thellë brenda vetes ndihej i prekur dhe i trishtuar. Ç’është e vërteta, profesori i kish kapërcyer të shtatëdhjetat, veçse për të Akademia kish bërë një përjashtim jo vetëm pse në fushën e tij studimore linte një zbrazëtirë gati të pazëvendësueshme, por kishin marrë parasysh gjendjen e tij të veçantë. Pleqëria e kish gjetur beqar, gjithnjë të përkushtuar pas punës, aq sa nuk kish arritur të krijonte as familje, sado që nuk i mungonin vlerat e një burri të vërtetë.
Profesori jetonte prej vitesh në të njëjtën shtëpi, nga ato shtëpi përdhese tiranase, nën një kulm me të zotin e saj, rrethuar nga një oborr i përbashkët, ku binin në sy hurma dhe caraca dhe në mes tyre një pus i vjetër me çikrik. Këtu ai kish gjetur një kënd të qetë e të veçuar, që i përshtatej natyrës së tij të tërhequr. Ndaj dhe dhoma ku banonte kishte një dalje më vete, që s’e trazonte kush veç korrieri i Institutit, kur i sillte ndonjë njoftim a materiale të punës.
Sa për të tjerë, as bëhej fjalë, me përjashtime tepër të rralla kur shkelte ndonjë njeri krejt i panjohur që dukej e zhdukej si hije. Për këtë, i vetmi dëshmitar i rastësishëm ishte Ridvani, pronari i shtëpisë, një meso burrë, me profesion mësues, që ndihej i nderuar nga prania e profesorit qiraxhi në shtëpinë e tij.
Opinioni, qofshin këta dhe kolegë të tij, nuk kishin dijeni konkrete se në ç’kushte jetonte profesor Gjergji, veç të thënave se edhe kur kthehej nga Instituti mbyllej rishtazi brenda katër mureve të shtëpisë dhe vijonte në heshtje studimet e veta. Përjashtim bënin vetëm ditët e bukura të pranverës dhe të vjeshtës, kur ai dilte e shëtiste zakonisht vetëm, por më të rrallë dhe me ndonjë mik të brezit të tij.
Ajo çka dinin mirë për të kolegët e tij të vjetër e të rinj, ishte puna dhe jeta që bënte në Institut. Aty ai sikur merrte frymë me të dyja mushkëritë dhe kuptoje se ç’ishte në gjendje të bënte mendja e tij.
Prej vitesh ishte krijuar bindja se profesori dallohej si më punëtori e më korrekti midis kolegëve, më i sjellshmi e më i rregullti, një shembull që nuk ngjallte zili, veç respekt dhe dashuri për t’i qëndruar afër.
Sado fjalëpakë e disi i ftohtë në dukje, ai sikur bëhej tjetër njeri kur ngriheshin probleme dhe ndizeshin diskutime të punës. Në këto raste thua se dilte nga bota e tij e heshtjes dhe tregohej i gatshëm për të shkëmbyer mendime, bile të zhvillonte dhe debate me një përgatitje dhe seriozitet shkencor, që, herë-herë, s’ishte kollaj t’i bëje ballë. Veçanërisht profesori ishte i papërtuar për t’iu gjendur të rinjve me përvojën e vet të pasur, sidomos nga fusha e tij e specializuar e gjuhësisë. Për çudi, në mes tyre plaku gjallërohej aq sa bënte dhe ndonjë shaka, duke qeshur vetë i pari me një zë të gulçuar, për t’u kthyer pastaj në natyrën e tij të tërhequr dhe serioze.
Gjithë bota e profesor Gjergj Dodës ishte përqendruar e tëra në tavolinën e tij të punës, ngarkuar me libra, që, kur ulej, ashtu siç ish gjatosh e trupmadh, dukej sikur e pushtonte.
Dhe mjaftonte të ulej, sepse pastaj ai nuk dinte të ngrihej derisa mbaronte orari zyrtar. Gjithsesi, fusha ku ai punonte prej vitesh që nuk mbaheshin mend, e kish lidhur aq fort pas vetes, sa ishte bërë pjesë e pandarë e saj.
“Ky është domeni im, – kish thënë njëherë, – ku mblidhen dhe këndojnë shtojzovallet nga gjithë bota e tok me to dhe shqipja jonë. Unë i dëgjoj në heshtjen time akustike, jap e marr me to në varësi të gjuhës sonë amtare”.
Një punë kjo sa racionale, aq dhe irracionale, që e pushtonte profesorin shpirtërisht dhe intelektualisht.
Sepse jeta e tij s’kish qëllim më fisnik sesa të studionte me themel rrënjët e fjalëve universale, çelësat e komunikimit verbal të njerëzve, parë e lidhur në raport me shqipen.
Për këtë e ndihmonte intuita e hollë, këmbëngulja, kultura e gjerë dhe e thelluar, kujtesa e jashtëzakonshme. Dhe kur e pyesnin për kujtesën, ai vinte buzën në gaz dhe thoshte:
“E kam bekim nga vendlindja, vij prej trevash të virgjra alpine!”.
Ishin këto raste të rralla kur ai fliste për prejardhjen e tij, por kalimthi dhe shkurt. Ndaj dhe e kaluara e profesor Gjergjit për ata që e rrethonin, mbetej një enigmë, siç dukej e tillë edhe jeta e tij e mbyllur dhe e heshtur. Në fakt, askush nuk guxonte ta bënte objekt bisede gjithë çka ndodhte me të.
Por me gjithë natyrën e heshtur e të përmbajtur të profesor Dodës, rrethi i ngushtë i kolegëve dinte diçka më shumë për të se opinioni. Dihej tanimë se ai vinte nga një familje e mirëfilltë malësore, lindur në një nga viset e thella të Veriut, ku akoma rrëfehej për zana e shtojzovalle, ku këndohej me lahutë Cikli i Kreshnikëve, ku ende sikur flitej një gjuhë arkaike si në kohën e Buzukut.
Vetë profesori kish thënë se në katundin e tij, i vetmi njeri që dinte shkrim e këndim ishte prifti dhe se kish qenë ky, i tërhequr nga zgjuarsia e tij, që e kish marrë Gjergjin e vogël dhe e kish zbritur në Shkodër për ta futur malësorin akoma të mitur në një shkollë fetare. Kështu Gjergji kish nisur rrugën e gjatë e të vështirë të diturisë, nga kolegji françeskan i qytetit të Veriut, për të vazhduar pastaj në vise të huaja shkolla serioze, derisa një ditë kish përfunduar në një nga universitetet e Europës Qendrore, ku kish kryer studimet në degën klasike për gjuhësi.
Veç diplomës me lavdërime, Gjergj Doda kish fituar një formim intelektual serioz, që shprehej në mendimet e pavarura, njohuritë e thelluara, forcën e argumentit dhe nivelin e të arsyetuarit. Atë do ta çmonin gjithashtu dhe për karakterin e fortë dhe autodisiplinën e rreptë, por kush e njihte nga afër, dhe këta qenë të paktë, ndiente se pas natyrës së përmbajtur fshihej një shpirt i butë dhe altruist për të ndihmuar e për t’iu gjendur shokëve në çdo rast, me një thjeshtësi prekëse.
I tërhequr dhe i vetmuar, ai bënte shoqëri me librat, me shëtitjet, me muzikën jo vetëm duke ndjekur koncertet, por duke u marrë dhe vetë me muzikë. Qysh kur ishte student, ai mësoi t’i bjerë flautit dhe jo më kot thoshin se Gjergji s’kish shok tjetër konfident veç këtij instrumenti fisnik, me të cilin jepte e merrte në orë të caktuara, qante hallet e rrëfehej në një mënyrë që askush s’e kuptonte.
Më në fund, u kthye në atdhe dhe filloi nga detyra si profesor i latinishtes në gjimnazin e shtetit të kryeqendrës së Veriut, por të njëjtën lëndë e zhvillonte dhe në një shkollë femërore të qytetit. Në këtë të dytën, ai u ngarkua të jepte dhe lëndën e muzikës, të cilën e pranoi me mëdyshje, por me kohë profesori i rreptë i gjuhës u dha me pasion pas kësaj lënde, aq sa jo vetëm bënte orët e mësimit, por organizoi dhe një kor vajzash, me të cilin ai do të jepte koncerte shkollore.
Një detyrë që s’e kish menduar ndonjëherë, por që në fakt e pasuroi shpirtërisht. Ndryshe nga koha e studimeve, profesori i ri, duke u marrë me muzikë dhe duke punuar me një rreth vajzash të talentuara dhe të bukura, sikur u zbut, u bë disi sentimental e romantik, thua se ndjenjat i kalonin nëpër pentagram.
Për këtë ndikoi fillimisht njohja nga afër me Gitën, solisten kryesore të korit. Pamja e saj magjepsëse e tërhoqi dhe e bëri për vete që në vështrim të parë. S’kish vetëm zë të bukur, por edhe sy të bukur, trup të hijshëm, një mirësjellje delikate.
Qysh në fillim ajo vajzë jo vetëm e joshi, por e vuri dhe në mendime. Ishte kjo një gjendje shpirtërore dhe fizike e paprovuar ndonjëherë për natyrën e tij të mbyllur. Kulmin e kësaj situate e përjetonte kur ajo këndonte këngët e Shubertit “Mullisja e bukur” apo “Kënga e mjellmës” në koncerte, ndërsa ai e drejtonte në një gjendje gati ekstaze.
Ndiente se i ishte dorëzuar magjisë së tingujve të Shubertit dhe bukurisë së Gitës. Ato sikur e vinin poshtë natyrën krenare të malësorit dhe e tronditnin autoritetin e tij intelektual. Asnjëherë s’e kish lëshuar kësisoj veten në thellësi, por përpiqej të ruante dukjen me një vullnet të hekurt.
Gjithë qenia e tij thua se rrëshqiste drejt saj, në mënyrë të pavullnetshme. Duke menduar seriozisht dhe përvujtërisht pothuaj çdo çast për të, ai po e kuptonte dita ditës se po binte në dashuri. Një dashuri që s’e kish provuar ndonjëherë në këtë shkallë, por ja që po e përjetonte tani kur sapo i kish kaluar të tridhjetat, ndërsa ajo lulëzonte në të njëzetat.
Ç’mund të bënte profesori hijerëndë e fjalëpakë në këtë situatë që ishte krijuar aq papritur? Një situatë që ia ngatërronte tërë jetën, tërë mendimet, tërë qëndrimet dhe s’i tregonte asnjë rrugëdalje.
Ngushëllohej vetëm nga ballafaqimi me të në klasë e në kor, me kontaktet e rastësishme nëpër ambientet e shkollës, nga ndonjë fjali fluturake që shkëmbenin thuajse padashur, nga partiturat që ia jepte për t’i studiuar si kryesoliste e korit.
Një ditë madje i fali një album lirikash të Shubertit, një botim luksoz ma kapak ngjyrë manushaqe.
U bë ky album shkak që të xixëllonte shpresa e parë.
Në shkëmbim të albumit, Gita i dhuroi një vëllim poetik të Shilerit, ku ai gjeti në mes faqeve dy vjollca të bashkuara me një fije peri të kuq! O zot, ç’qe ajo vetëtimë që shkreptiu në sytë e Gjergj Dodës?
Thua se me këtë të ishte hapur shtegu për të komunikuar më në fund me ndonjë fjalë? Për herë të parë, ai mendoi të krijonte ndonjë rast për të folur vetëm për vetëm, dhe në rastin e parë të volitshëm që e takoi, i tha nën zë:
“Nesër, pas provave të korit, do të qëndrosh të bëjmë së bashku provën e aries së Belinit”.
Sapo ia tha këto fjalë, profesori u largua menjëherë, ndërsa ajo mbeti në këmbë vetëm në mes të skenës, duke mbuluar faqet e skuqura me duar.
Të nesërmen, pas provave të korit, profesori dhe nxënësja u gjendën vetëm për vetëm, të hutuar e të përhumbur, derisa u dëgjua zëri i tij pak teatral:
“Fillo strofën e parë, që ta dëgjojnë korridoret se ne nisëm nga prova!”.
Ajo, duke u dridhur e tëra, mori të këndojë, por mezi i vinte zëri. Iu desh të bëjë disa vokalica që të dilte nga situata.
Pastaj heshtje dhe vështrime të ndërsjella, ndërsa ai tha:
“Mos ma merr për të keq!”.
Ajo ngriti kokën dhe e vështroi drejt në sy. Ai vazhdoi:
“Unë të dua, moj Gitë! S’di ç’ka të them tjetër”.
“Edhe unë, – ia priti ajo menjëherë. – Ju keni fol për të dy. Tani s’më vijnë fjalët. Jam shumë e lumtur!”.
Gjergj Dodës iu drodh shtati dhe iu letuan gjunjët.
Pasoi një heshtje e paprovuar ndonjëherë e pastaj ai tha:
“Shkoni, tash do të shihemi ndryshe. Të faleminderit!”.
Dhe shtrënguan duart fort, ndërsa ai mori dhe ia puthi të dyja tërë afsh.
Kështu nisën lidhjet e profesor Gjergjit me Gita Sheldinë, vajzën e vetme të një tregtari të kamur shkodran në një ditë të bukur, aty nga fundi i viteve tridhjetë të shekullit të kaluar. Lidhje në fshehtësi, nën presionin e fanatizmit, të kanosura nga rreziqet e zakoneve të ngurta dhe paragjykimeve të mbrapshta.
Megjithatë, dashuria e tyre gjente shtigje për të marrë frymë, për të komunikuar sadopak, përmes takimeve të rralla plot rreziqe, letërkëmbimit të fshehtë, vështrimeve tepër të kujdesshme, të djegur nga zjarri i mallit e të çmendur nga dëshirat e fshehta. Vazhdoi kësisoj në ilegalitet të plotë, derisa një ditë gojët e liga zunë të flasin dhe fjalët e tyre të shkojnë në vesh të prindërve të saj. Nuk vonoi pastaj që i ati i Gitës vendosi ta largojë vajzën nga shkolla. Atëherë Gita tenton të vetëhelmohet dhe shpëton rastësisht.
Në këto rrethana, profesor Gjergjit i rrezikohet pozita dhe përpiqet të dalë nga kjo gjendje e rëndë. Çdo përpjekje për t’i legalizuar marrëdhëniet zyrtarisht nuk patën sukses. Familja e saj nuk donte ta ulte veten deri atje sa t’ia jepte vajzën një malësori. Plane të tjera kishin prindërit e Gitës për të bijën.
Gjergj Doda gjithë këtë situatë do ta përballonte burrërisht. Ai nuk e dha veten në asnjë çast. Priti në heshtje mbarimin e vitit shkollor dhe me ndihmën e miqve u emërua me të njëjtën detyrë në gjimnazin e Tiranës. I vuri një gur zemrës dhe u largua nga Shkodra, me vendimin e prerë se, sido që të vinin punët, ai do t’i qëndronte besnik sa të ishte gjallë dashurisë për Gitën.
Erdhi në Tiranë në një kohë tepër të vështirë, në kulmin e Luftës së Dytë Botërore, kur politika nga të gjitha krahët luante me fatin e njerëzve e sidomos me intelektualët. Por profesori, me tipin e tij të mbyllur dhe shoqërinë e kufizuar, duke bërë një jetë të veçuar, u shmangej situatave komprometuese dhe rreziqeve të ditës. Veç mësimeve që jepte në shkollë, ai iu kthye studimeve të hershme.
Nga ana tjetër, në këto ditë vetmitare flautin nuk e ndau asnjëherë, iu bë vetja e tij e dytë e komunikimit shpirtëror. Madje, ajo shtëpi tiranase e veçuar, rrethuar me oborr, larg rrugës kryesore, i jepte mundësi të luante në flaut pa shqetësuar të tjerët. Raftet e bibliotekës së tij ishin një kombinim librash me partitura të muzikës së zgjedhur klasike, me të cilat ai kish krijuar botën e tij.
Një botë ku bashkëjetonin në një simbiozë të çuditshme mendimet racionale të studimeve gjuhësore me fluturimet e tingujve plot magji të muzikës.